Besin alerjisi ve gıda intoleransı nedir farkları nelerdir?

Sabri Ülker Vakfı, kurulduğu 2009 senesinden bugüne yiyecek, beslenme ve sıhhatli hayat şuurunun büyümesine katkı sağlamak, cemiyete bu mevzulardaki en doğru, aktüel ve bilimsel bilgiyi aktarmak gayesiyle çalışmalarını sürdürüyor.

Vakıf, özellikle sıhhat ve beslenme alanında yaşanan bilgi karmaşasının önüne geçmek için Türkiye’nin sıhhatli hayat ve beslenme alanında ilk bilimsel dijital bilgi platformu “Bilim Bunu Konuşuyor” ile sıhhat ve beslenmeyle alakalı gündemdeki mevzuları, bilimsel ve en aktüel bilgileri tarafsız bir yorum ve anlaşılır bir dille kamuoyuyla paylaşarak gündeme taşıyor.

Cemiyette yiyeceklerin neden olduğu düşünülen her türlü negatif tesir genellikle gıda alerjisi olarak tanımlanıyor. Oysa gıda tepkinleri, gıda alerjisi ve gıda intoleransı olarak ikiye parçalıyor. Bu iki kavram arasında ehemmiyetli farklar olmasına karşın sıklıkla birbirinin yerine de kullanılıyor.

BESİN ALERJİSİ NEDİR?

Besin alerjisinde bağışıklık sistemi, yiyeceklerde alerjen olarak belirlenen bazı bileşenlere cevap olarak immünoglobulin E IgE antikorunu üretir. Alerjiler, IgE antikorlarının imalindeki çoğalış neticeyi ortaya çıkabileceği gibi, IgE seviyelerinde rastgele bir farklılık olmadan da ortaya çıkabilir. Organizma, alerjen besinin tüketiminden hemen veya bir saatten az bir müddet sonra genellikle ağız, boğaz ve tende kaşıntı, şişme, kızarıklık biçiminde görülen bir alerjik cevap geliştirebilir. Bu bulgular bazen daha şiddetli olabilir ve muayenehane tablosu çok ağır olabilen anafilaksiye neden olup muhtelif hayati uzuvlara tesir edebilir.

BESİN ALERJİLERİ ARTIŞTA

Genel olarak çocukların yüzde 2-8’inde, erişkinlerin yüzde 1’inde, tüm popülasyonun ise yüzde 2’sinde görüldüğü bildirilen gıda alerjileri, emin bir sebebe bağlı olmadan her geçen gün çoğalış gösteriyor. İnek sütü, yumurta, balık ve kabuklu deniz mahsulleri, kabuklu ve yağlı kuruyemişler fındık fıstık gibi, buğday, etler, meyveler, sebzeler, kurubaklagiller, baharatlar-çeşni vericiler, bal ve soya yaygın olarak gıda alerjilerine neden olan gıdalar arasında gösteriliyor.

BESİN ALERJİSİ NASIL TEŞHİS EDİLİR? BESİN ALERJİSİ TESTLERİ NASIL YAPILIR?

Besin alerjisinin teşhisinde, genellikle organizmanın alerjen bileşene cevap olarak ürettiği IgE antikorlarının seviyelerini ölçen testler kullanılıyor. Besinlere özgül cevap veren IgE neticeleriyle birlikte bir hayli cilt, solunum işlev testleri gibi çok özel testler yapılırken, bu yapılan testlerin mevzunun uzmanı doktorlar tarafından değerlendirilmesi ve tanısı büyük ehemmiyet taşıyor. Besin alerjisi tanısı konulduktan ve hangi gıda ya da yiyeceklere alerjik cevap geliştirildiği anlaşıldıktan sonra o gıda veya yiyeceklerin perhizden kesinlikle çıkarılması gerekir. 

BESİN İNTOLERANSI NEDİR?

Besin intoleransı, organizmanın rastgele bir gıda bileşenine, basmakalıp fizyolojik süreçlerden farklı ve rahatsızlık veren bir cevap oluşturması şekline belirleniyor. İntoleransa neden olan gıda bileşeni harcandıktan sonra sindirim meseleleri yaşanır, bağırsaklarda fermente olmaya başlar ve bunun neticesinde mide bulantısı, kusma, kabarıklık, ishal, mide krampları gibi bulgular ortaya çıkabilir. Besin intoleransı, gıda alerjilerine göre daha yaygın görülebiliyor. Cemiyetlerin takribî yüzde 20’sinin gıda intoleransı sebebiyle bazı yiyeceklerden uzak durduğu belirtilirken, reelde daha az şahsın bir gıda intoleransına sahip olduğuna da dikkat çekiliyor. İlerleyen yaşla beraber, natürel olarak yavaşlayan sindirim sistemi işlevleriyle eksilen enzim ve sindirim salgıları, gıda intoleransı görülme sıklığını da artırabiliyor.

BESİN İNTOLERANSI NEDEN OLUR?

En yaygın görülen gıda intoleransları, sütte bulunan ve süt şekeri olarak da belirlenen laktoz ve buğday proteini olan glutene karşı büyüyen intoleranstır. Misalin, laktoz intoleransından ince bağırsaklarda laktozun sindiriminden mesul laktaz enziminin olmaması veya beceriksizliği mesuldür. Doğuştan itibaren, laktoz enzimi yoksa bu primer laktoz intoleransı olarak adlandırılmakta ve birey laktoz kapsayan yiyecekleri hiçbir şartta harcayamamaktadır. Uzun müddet laktoz harcanmamasına bağlı olarak ince bağırsaklarda üretilen laktaz enziminin salınımı da azabilir ve bu gidişatta perhize laktozun yavaş yavaş ve az ölçülerde ilave edilmesiyle bu tablonun geri dönüşü sağlanabilir.

BESİN İNTOLERANSI BELİRTİLERİ

Karında kabarıklık, gaz, mide bulantısı, ishal veya kramp stilinde karın sızıları biçiminde bulgulara sahip laktoz intoleransı, inek sütü proteini alerjisiyle sıklıkla karıştırılmaktadır. Ancak biri gıda alerjisi öbürü ise gıda intoleransıdır. Süte karşı görülen gıda alerjisi, bebeklerin anne sütü alımıyla beraber ortaya çıkabilir. Ancak süt proteini allerjisi, çok ufak yaşlarda genellikle 0-1 yaş genellikle süt ve mahsullerinin tüketimiyle ortaya çıkabilen, mevzunun uzmanı doktor tarafından tanısı konulan ve günlük perhizden yalnızca süt değil süt kapsayan tüm yiyeceklerin çıkartılmasının da lüzumlu olduğu bir tablodur. 

Gluten intoleransı bulguları, gluten enteropatisi başka bir deyişle çölyak hastalığına benzediği için çoğunlukla birbiriyle karıştırılabiliyor. Gluten intoleransında, buğday, çavdar ve arpa gibi hububatlarda bulunan gluten proteininin sindiriminde mesele yaşanır. Ayrıca ishal, kabarıklık, karın sızısı gibi sindirim sistemi meseleleri görülebileceği gibi baş sızısı, halsizlik, dikkat beceriksizliği, hiperaktivite bozukluğu gibi bulgular da ortaya çıkabilir. 

REELDE HANGİ BESİNE İNTOLERANSINIZ VAR?

Besin intoleransını tespit etmek genellikle güçtür. Belirtilerin gıda tüketiminden sonraki rastgele bir zamanda ortaya çıkması ve gıda intoleransının altında uyuyan karışık fizyolojik mekanizmalar, fertlerin gidişatı kendi başına ya da çoğu laboratuvar testiyle çözümünü güçleştirebilir. İntoleransa yol açan gıdalar, az ölçüde harcandığında, mümkün bir intolerans çoğu defa tespit etilemeyebilir veya yanlış tespit etilebilir. Misalin, intolerans kaynağı olan gıda fazla ölçüde ya da sık harcandığında bulgular görülebilirken, tek başına harcandığında intoleransa yol açmayan kimi gıdalar, beraber harcandığında intoleransa yol açabilir.

GEÇERLİ BİR TEST YOK

Günümüzde bir hayli gıda intolerans testi uygulanmakta ama sıhhat otoritelerin önerdiği geçerli bir test bulunmamaktadır. İntoleransa yol açan yiyeceklerin, bunların tüketim ölçülerinin ve ortaya çıkan bulguların değerlendirilebilmesi için fertlerin kendilerini gözlemlemeleri de oldukça ehemmiyetlidir. Dolayısıyla beslenme günlüğü yakalamak destekçi olabilir ve ileri intolerans gidişatlarında gıdayı harcamamak başka bir deyişle perhizden çıkarmak da tesirli olabilir. Ancak gıda intolerası varsa bir hayli parametrenin değerlendirilmesi yanında mevzunun uzman doktoru tarafından kesinlikle yönlendirilmesi ve tanısının konması lüzumludur. Mevzunun uzmanı, doktor tarafından tanısı konan gıda alerjisi veya gıda intoleransına bağlı olarak hastanın rehabilitasyonuna itina göstermesi ve günlük beslenmesinde yapılması lüzumlu olan farklılıklar için bir diyetisyene müracaat etilmesi büyük ehemmiyete sahiptir. 

BESİN İNTOLERANSI NASIL İDARENİR?

Bireyin hayat niteliği için intoleransa yol açan yiyeceklerin perhizden çıkarılması veya uygun ölçülerde harcanması gerekiyor. Bir müddet sonra perhizden çıkarılan gıda az ölçüde harcanarak yine intoleransa neden olup olmadığı sınanabilir zira geçmişte o besinin fazla ölçüde veya sık harcanmış olması da intoleransa yol açabiliyor. İntoleransa neden olduğu için perhizden çıkarılan gıda elzem gıda öğelerinin kaynağı ise onun yerine geçen başka bir besinin tüketiminin sağlanması büyük ehemmiyet taşıyor. Misalin gluten intoleransında buğdayın harcanmaması, posa, B vitaminleri ve karbonhidratın beceriksiz alımına yol açabilir. Bu gidişatta fertler, buğday yerine glutensiz undan üretilen, makarna ve ekmekler ile darı unu, darı, karabuğday, esmer pirinç, kinoa, teff gibi gluten kapsamayan değişik hububatları harcayabilir. Laktoz intoleransı varsa yeterli kalsiyum ve protein alabilmek için laktozsuz süt/yoğurt/peynirler ile badem, hindistancevizi veya soya sütü gibi laktoz kapsamayan nebatsal kaynaklı sütler harcanabilir.