Kemoterapi rehabilitasyonunun yan tesirleriyle başa çıkmanın yolları

Kanser hastalığının rehabilitasyonunda uygulanan kemoterapi denildiğinde akla ilk gelen yan tesirleri oluyor. Bu da çoğu hastayı korkutan hatta bazen rehabilitasyon reddine dahi götüren bir süreç ortaya çıkarıyor. Oysa yaşanan büyümeler sayesinde yüzde 90’ı hafif yaşanan bu yan tesirler kalıcı olmuyor. Ayrıca uygulanabilecek bazı ufak ama tesirli yöntemlerle kemoterapi rehabilitasyonunun yan tesirleriyle başa çıkmak çok daha kolay.

Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır İçerenköy Hastanesi’nden Prof. Dr. Mustafa Yaylacı, kemoterapi rehabilitasyonundaki son büyümeleri ve rehabilitasyonun yan tesirleriyle başa çıkmanın yollarını anlattı:

Kanser hücreleri normal hücrelerden daha çok ayrılınır ve artar. ‘İlaç rehabilitasyonu’ veya ‘kimyevi rehabilitasyon’ de kemoterapide bu ilkeye dayanarak geliştirilmiş bir rehabilitasyon usulüdür. Hakimiyetsiz artan kanser hücreleri çoğu zaman beden mekanizması tarafından yok edilir ama bazı hücreler kaçıp kurtulabilir. Gidip başka bir yere yerleşen bu hücreler, bir müddet sonra 3 – 6 – 12 ay vb. yine canlanmaya başlar. İşte olağan kemoterapi bu artan hücreleri yok etmeye çalışır.

50 senelik geçmişi var

Artan hücreleri etkileyen ve 70 senelik bir mazisi olan kemoterapi rehabilitasyonunda seneler içinde düzeyler kaydedildi. Kanserin artma vakitleri göz önüne alınarak, birleştirilmiş ilaçlarla olağan kemoterapi şemaları ortaya çıktı.

Kemoterapide 50 – 70 yıldır bilimsel araştırma usulü ile hangi ilaçların hangi hastalık grubuna iyi geldiği bulundu. Mevzuyla alakalı çalışmalar hala sürüyor.

Öğrenilen suratlarca ilaç ve bunların kombinasyonları var. Bunlar hazır olarak uygulanır. İlaçlar, hastanın yaşına, böbrek ve kalp işlevlerine göre seçilir. Kısacası senelerdir hazırlanmış ve kanıtlanmış rehabilitasyon usulleri uygulanır, bunlara da kemoterapi protokolleri denilir.

Hekim deneyimi de ehemmiyetli

Bu protokollerin yanı gizeme hekim deneyimine ve hastanın vaziyetine göre ilaçlar verilir. Kemoterapilerin uygulama sıklığı ve süresi, kanserin cinsine, geliştirilmiş olan rehabilitasyonun tesirlerine, ilacın yöntemine ve beden üzerindeki yan tesirlerin ortadan kalkması ve kan hücrelerinin derlenme zamanlarına göre ayarlanır.

Olağan kemoterapiler daha çok serumla verilse de tabletle verilen tipleri de bulunur. Tablet rehabilitasyonları her gün uygulanabilir ancak serumla verilenler haftalık ya da 3 – 4 haftada bir sıklıklarla yinelenir. 3 – 4 haftaya denk gelen müddetlere bir ‘kür’ başka bir deyişle ‘şifa’ denir ve bu ‘kür’ler vasati altı ay kadar uygulanır.

Her kanser cinsinde tesirli

Hemen her kanser cinsinde kullanılan kemoterapi rehabilitasyonunun tesir oranları değişiklik gösterir. Çoğu zaman hastanın yaşam vaktini uzatmak hedef alınır ya da hastanın günlük etkinliğini bozan ağrı , soluk darlığı gibi şikayetler düzenlenmeye çalışılır. Kür başka bir deyişle şifa sağlanabilen kanser cinslerinde testis ya da yumurtalık kanserlerinin bir kısmı, akciğer kanserlerinin bir kısmı, lenfoma, lösemi ise hasta artık hastalıksız yaşayabilir.

Değişiklerinde ise emel hastanın yaşam vaktini uzatmaktır.

Rehabilitasyondaki yan tesirlerin yüzde 90’ı geçici

Kemoterapinin yan tesirlerini gidermeye müteveccih çok çalışma yapıldı ve bu mevzuda bir hayli safha kaydedildi. İlaçlarla alakalı araştırmalar da yapılıyor ancak kemoterapiye müteveccih büyümeler artık hedefe müteveccih ilaçlara göre kıyaslanmayacak kadar az.

Kemoterapi gören hastalar öncelikle panik yapmamalı. Kemoterapi artık korkulacak bir şey değil. Kemoterapide korkulan şey gerçeğinde yan tesirlerdi. Daha Öncekinden bu yan tesirlerle baş etmek çok daha güçtü ama giderek kolaylaştı.

Kemoterapinin bulantı, kan düşüklüğü, enfeksiyona yatkınlık, bağırsak problemleri, ağız yaraları, saç dökülmesi, el ve ayaklarda tembellik gibi yan tesirleri olabilir. Bu yan tesirlerin yüzde 90’ının geçici olduğu unutulmamalıdır.

Bulantı ve kusmaya karşı bol bol su içmeli

Kemoterapi sonrası bulantı ve kusma görülebilir; bunun için hastaların kesinlikle hekimiyle veya bir diyetisyenle ne zaman ne besinini konuşması gerekir. Kemoterapinin ilk günlerinde hastalar daha hafif, sonrasında ise protein kapsayan yiyeceklerle beslenebilir.

Şeker ile alakalı bir hayli iddia geziyor. Bunlar azıcık da ‘magazinsel’ iddialar. Bununla ilgili olarak özellikle de kanser mevzusunda ispatlanmış bir şey yok. Meyve, sebze, proteinli besinler harcanabilir. Bolca su içilebilir.

Özellikle ilk iki gün hatta beş güne kadar bulantı yaşanabilir. Şayet perhiz ve ilaçlara dikkat edilmezse, tekrarlayan rehabilitasyonlarda bulantı uzun süreli olabilir. Bu gidişat bazen gerçekten ciddi bir mesele olabilir. Bu sebeple hastalar bulantı ilaçlarını umursamama etmemelidir.

Kışın kalabalığa girmeyin güneşli havada yürüyün

Kemoterapinin bir değişik ciddi yan tesiri de bedenimizde enfeksiyonlarla savaşan beyaz kan hücrelerini eksiltmesidir. Beyaz kan hücreleri bedenimizde enfeksiyonlarla savaşır, bu surattan enfeksiyonlara karşı dikkatli olmak gerekir.

Hastalar özellikle kış aylarında öksüren, aksıran insanlarla bir araya gelmemeliler. Ancak normal hayatlarını da fazla kısıtlamamalılar. Sarih, güneşli havalarda yürüyebilirler. İsterlerse kalabalık ortamlarda, sağlık kurumu civarlarında, enfeksiyon görülebilecek etraflarda maske takabilirler.

Seyrek kanda trombosit düşebilir ve kanamaya meyil olabilir. Morluklar, burun kanaması, diş eti kanaması gibi gidişatlarda kesinlikle hekimlere müracaat etilmelidir. Rehabilitasyon aralarında kan muayeneyi hakimiyetleri kumpaslı yapılmalıdır.

Kan düşüklüğüne dikkat edilmeli, buna bağlı enfeksiyondan korunulmalı ve kanama için dikkatli olunmalıdır. Anemiye bağlı halsizlik olabilir. Kan ilaçlarıyla veya kan yardımıyla bu mesele giderilebilir.

Dökülen saçlar tekerrür çıkar

Özellikle kadınlarda kemoterapi rehabilitasyonu sırasında saç dökülmesi sıklıkla görülür. Bu sebeple kadın hastaların rehabilitasyon sırasında saçlarını kısaltması öneriliyor. Rehabilitasyon bittikten sonra saçlar yine uzamaya başlar.

Genellikle saç dökülmesini yasaklayan usuller nasihat edilmez. Seyrek özel gidişatlarda bu mevzuda hekime danışılmalıdır.

Her ilaç saç dökülmesi yapmayabilir.

Kısırlık tehlikesine karşı yumurta dondurma

Kısırlık sterilite da kemoterapinin yan tesirlerindendir. Doğurgan, üretken yaşta olan kadın ve erkeklerde şayet doğum düşünülüyorsa; zorunlu görülmesi halinde sperm bankacılığı ya da yumurtalıkların saklanması usulleri hakkında kesinlikle hekimle konuşulması gerekir.

Ağız yaraları için karbonatlı gargara

Kemoterapi sırasında görülen bir değişik gidişat ise bağırsak problemleri ve ağız yaraları olabilir. Ağız yaraları için yumuşak uçlu diş fırçaları, karbonatlı gargara; ishal için ise elektrolitlerin yerine konması için sulu perhizler önerilir.

Çok sık olan diarelerde hekim veya hemşireyle bu gidişat görüşülmelidir.

Ufak bir umut ışığı dahi varsa kesinlikle önerilir

Şayet bir hastalık rehabilitasyona çok iyi yanıt veriyorsa, hastanın yaşı ne olursa olsun onu rehabilitasyon etmek için zorlamak zorunludur. Hastalık iyi bir türse ve rehabilitasyona yanıt verecekse, her hastaya yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun kemoterapiyi öneriyoruz. Hasta ve hasta yakınları ile fayda hasar ilişkilerini konuşuyoruz. Onay aldıktan sonra da kemoterapi rehabilitasyonuna başlıyoruz. Tehlikeli bile olsa rehabilitasyonla bütün iyilik sağlanacak hastalara bunu nasihat ediyoruz.