Tiroit hastalığını önlemek için: Balık ve iyotlu tuz

İç Anadolu Bölgesi başta olmak üzere dağlık kesimlerde yaygın olarak görülen iyot eksikliğinin neden olduğu hastalıklar arasında guatr, zehirli guatr, hipotiroidi ve tiroit kanseri yer alabiliyor. Hamilelikte ortaya çıkması gidişatında ise hem anne adayı hem de bebek için büyük tehlike oluşturuyor. Memorial Şişli ve Bahçelievler Sağlık Kurumuları Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü’nden Prof. Dr. Ayşe Çıkım Sertkaya, “1-7 Haziran İyot Eksikliği Hastalıklarının Önlenmesi Haftası” evvelinde tekliflerde bulundu.

İyot eksikliği guatr ile emin oluyor

İyot, başta tiroit hormonları içinde yer alan ve bu hormonlar aracılığı ile hemen hemen tüm hücrelerimizde ehemmiyetli görevleri olan bir elementtir. Besinlerle alınan iyot, T3 ve T4 tiroit hormonlarının yapısına girer. Civarda iyot eksildikçe T4 eksilir ve beden öncelikle T3’e yönelerek tasarruf yapar. Bu gidişatta T3’ü kullanarak hormon üretir. T3’te de eksilme başlayınca bazı zorlanmalar yaşanır. Bir müddet sonra tiroit bezi etraftaki tam iyotları yakalayabilmek için gelişmeye başlar ve bunun sonuncunda da guatr büyür.

Eforsuzluk ve akıl üşengeçliği yapabilir

İyot yetersizliği gidişatında tiroit bezi çalışmaya devam eder ancak beceriksizlik sebebiyle eninde sonunda hipotiroidi büyür. Bazen iyot yetersizliği olmadan da hipotiroidi olabilir. Hipotiroidi; saç dökülmesi, cilt kuruluğu, yüzde kabarıklık, adalelerde gevşeklik, eforsuzluk, kilo çoğalışı, bayanlarda adet bozuklukları ve akılsal üşengeçlik gibi şikayetlere yol açan ve rehabilitasyon edilmesi gereken bir hastalık tablosudur. İyot yetersizliği veya hipotiroidi gibi sebeplerle ilaç kullanımının gerekip gerekmediği ise kesinlikle hekime danışılmalıdır. Hekim teklifi olmadan asla iyot veya guatr ilacı kullanılmamalıdır.

Tiroit kanseri tehlikesine dikkat

Guatr, tiroit bezinin gelişmesi anlamına gelmektedir. İç guatr görünmeyen, dış guatr ise görünür olandır. Kumpaslı bir sihrime olabileceği biçiminde de sihrime olabilir. Bu gidişatta nodül takibi yapılmalıdır zira iyot yetersizliği bu nodüllerin gelişimini kolaylaştıracaktır. İyot yetersizliği tabanında nodüler guatr olma olasılığı çoğalır. Bu nodüllerin takribî yüzde 10’u kanser tehlikeyi taşır. Böyle bir gidişattan kuşku ediliyorsa nodüle biyopsi yapılmalı ve yakın takip edilmelidir.

Zehirli guatr kalp yetmezliğine neden olur

Boyun bölgesindeki şişlikler başka bir deyişle nodüller zaman içinde hakimiyet dışına çıkabilir. Bedenin tiroit hormonu balansını yok sayar ve kendiliğindene çalışır. Böyle olursa zehirli guatr tablosu ortaya çıkar. Zehirli guatr tablosu bir tek nodülün sistem hakimiyetinin dışına çıkmasıyla büyüyebileceği gibi birden fazla nodülün ya da tam nodüllerin hakimiyet dışına çıkmasıyla da olabilir. Zehirli guatr gelişimi yaş gruplarına göre değişiklik gösterir. Genç yaş grubunda sıklıkla hiçbir müdahale yapılmadan nodül takip edilir. Ancak ileri yaş grubunda ağır kalp yetmezliğine neden olabileceği için kesinlikle yakın takip edilmeli, gerekirse ilaç ya da radyoaktif ilaç rehabilitasyonuna başlamalıdır.

Soluk almak güçleşir

Nodüllü ya da nodülsüz büyük guatr birtakım tehlikeler taşımaktadır. Öncelikle bulunduğu yer boynun önüdür ve soluk borusuna baskı yaparak soluk almayı güçleştirir. Lüzumlu testler yapıldıktan sonra hastanın yaşam işlevleri negatif güzergahta etkileniyorsa o nodülün çıkarılması lüzumludur. Kozmetik açıdan da hastalara rahatsızlık verebilmektedir. Böyle bir gidişatta da hastanın isteğiyle nodüller çıkarılabilmektedir.

Hamilelikte anne ve bebek için “iyot” ehemmiyetli

Hamilelik yarıyılında hem anne adayı hem de bebeğe tiroit hormonu lüzumludur. Bu sebeple anne adayının hamilelik yarıyılında tiroit bezinde sihrime görülür ve bu basmakalıp kabul edilir. Bebek ilk 3 ay kendi tiroit bezi olmadığı için annenin tiroit hormonunu kullanır. Tiroit hormonları bebeğin beyin ve asap gelişiminin bitirilmesinde ehemmiyetlidir. Anne adayının tiroit kıymetlerinin düşük olması gidişatında bebek tehlike altına girer, zihin geriliği ve bazı yapısal bozukluklar ile dünyaya gelebilir. Özellikle geçmiş senelere bakıldığında tanı konulamadığı ve iyot yardımı yapılmadığı için dünyaya gelen özürlü çocuk sayısı oldukça fazlaydı. Ancak günümüzde yeni doğan bebekler taranmakta ve topuk kanı ile hemen teşhis konulabilmektedir. Tiroit hormonu kaynaklı hastalıkların rehabilitasyon edilebilir olduğu ve erken teşhisin burada büyük ehemmiyet taşıdığı asla unutulmamalıdır.

İyotlu tuz tüketimine dikkat edin

İyot eksikliği kaynaklı hastalıkların önlenmesinde beslenme ehemmiyetli rol oynar. Öncelikle sofralarda bulundurulan tuz kesinlikle iyotlu olmalıdır. Ülkemizde resmi olarak üretilen tuzlarda iyot bulunmaktadır. Hekim aksini belirtmediği sürece bu tuzların tüketiminde bir mahzur yoktur. Ancak iyot uçucu bir moleküldür. Bu sebeple tüketim ve gizleme şartlarına dikkat edilmelidir. Tuz ağzı sarih bir biçimde muhafaza edilirse o tuzun hiçbir anlamı kalmayacaktır. Bu sebeple mavi, korunaklı kolilerde sunulan iyotlu tuz, kutusunda yakalanmalı ve lüzum dahilinde ağzı açılıp kullanılmalıdır. Yemek pişirirken ise pişirme harekâtı bitirildikten sonra tuz ilave edilmelidir. Aksi takdirde iyot buğulaşıp yok olacaktır.

Kumpaslı olarak balık yenilmeli

İyot eksikliği hastalıklarının yaygın olarak görüldüğü bölge İç Anadolu, Trakya ve Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimleri özetle denizden uzak bölgelerdir. Sağlık Kurumuna müracaat eten hastalarda ciddi oranda T3 ve T4 yetersizlikleri tespit etilmektedir. Bu yetersizliklerin ehemmiyetli bir kısmı yanlış tuz kullanımından kaynaklanmaktadır. Ayrıca iyot beceriksizliğini önlemede deniz mahsulleri de ehemmiyetlidir. Balık tüketimi kesinlikle artırılmalıdır. Deniz mahsullerine ek olarak kırmızı et ve kümes hayvanlarının göğüs eti ile ceviz başta olmak üzere kuru yemiş ve hububatlar, süt ve süt mahsulleri, yumurta, çilek, muz iyot bakımından zengindir.